Waarom ik doe wat ik doe … een pleidooi voor fictie!

Tureluurster/ mei 9, 2019/ Schrijftips, Wist u .../ 10 commentaren

‘Wat voor werk doe je?’ Het is zowat de eerste vraag bij elke kennismaking.
…‘Schrijven,’ zeg ik dan, ‘en schrijfles geven?’
…De reacties gaan van ‘oh’, over ‘klinkt leuk’, tot ‘is dat een beroep?’ Onverdeeld positief zijn ze zelden. Vervolgens wendt men zich snel tot iemand met een normaal beroep, een boekhouder bijvoorbeeld. Boekhouden schijnt nuttig te zijn, en nuttigheid, daar houden mensen van.

Na een paar glazen keert men terug bij mij. Moediger, vrij van schaamte. ‘Zou jij ook niet liever iets nuttigs doen?’
…Die vraag kreeg ik zo vaak geserveerd dat ik me uiteindelijk zélf ging afvragen waarom ik doe wat ik doe. Tot ik afgelopen weekend ‘het verhaal van de pop’ las – van Auster.
…Geen schijn van kans dat ik me nog ooit nutteloos zal voelen. Dank je wel, Auster! Dank je wel, Kafka!

Oké. Het verhaal. Het verhaal van de pop … Kafka verkeert in zijn laatste levensjaar en hij is verliefd geworden op Dora Dymant, een meisje van negentien of twintig dat weggelopen is van haar chassidische Poolse familie en nu in Berlijn woont. Hij is tweemaal zo oud als zij, maar zij is degene die hem de moed geeft Praag te verlaten – iets wat hij al jarenlang wil – en zij wordt de eerste en enige vrouw met wie hij samenwoont. In het najaar van 1923 verhuist hij naar Berlijn en hij zal daar in het volgende voorjaar overlijden, maar die laatste maanden zijn waarschijnlijk de gelukkigste in zijn leven. Ondanks zijn verslechterende gezondheid. Ondanks de sociale omstandigheden in Berlijn: voedseltekorten, politieke onlusten en de ergste inflatie in de geschiedenis van Duitsland. Ondanks de zekerheid dat hij niet lang meer te leven heeft.

Iedere middag gaat Kafka wandelen in het park. Meestal gaat Dora met hem mee. Op een dag komen ze een meisje tegen dat bittere tranen staat te huilen. Kafka vraagt haar wat er aan de hand is en ze vertelt hem dat ze haar pop kwijt is. Hij verzint onmiddellijk een verhaal om uit te leggen wat er gebeurd is. ‘Jouw pop is even op reis,’ zegt hij.
…‘Hoe weet u dat?’ vraagt het meisje.
…‘Omdat ze mij een brief heeft geschreven,’ zegt Kafka.
…Het meisje vertrouwt het niet helemaal. ‘Hebt u die brief bij u?’ vraagt ze.
…‘Nee, het spijt me,’ zegt hij, ‘die heb ik per ongeluk thuis laten liggen, maar ik breng hem morgen wel mee.’
…Zijn verhaal is zo overtuigend dat het meisje niet meer weet wat ze moet denken. Is het mogelijk dat die geheimzinnige man de waarheid spreekt?
…Kafka gaat meteen naar huis om de brief te schrijven. Hij gaat achter zijn bureau zitten, en terwijl Dora toekijkt hoe hij schrijft, merkt ze dezelfde ernst en spanning op die hij vertoont als hij met zijn eigen werk bezig is. Hij denkt er niet over het meisje voor de gek te houden. Dit is echt literair werk en hij is vastbesloten het zo goed mogelijk af te ronden. Als hij een mooie, overtuigende leugen kan bedenken, zal het verlies van het meisje vervangen worden door een ander soort werkelijkheid – een valse misschien, maar volkomen plausibel en waarheidsgetrouw volgens de wetten van de fictie.
De volgende dag haast Kafka zich naar het park met de brief. Het meisje staat op hem te wachten en omdat ze nog niet kan lezen, leest hij de brief hardop voor. Het spijt de pop heel erg, maar ze heeft er schoon genoeg van om altijd bij dezelfde mensen te moeten wonen. Ze moet er nodig op uit, de wijde wereld in, om nieuwe vrienden te maken. Niet dat ze niet meer van het meisje houdt, maar ze verlangt naar een andere omgeving, en daarom moeten ze een poosje gescheiden leven. De pop belooft het meisje dat ze haar iedere dag zal schrijven en op de hoogte zal houden van haar activiteiten.

Vanaf dat moment begin ik het verhaal hartverscheurend te vinden. Het mag al verbazingwekkend heten dat Kafka de moeite nam om die eerste brief te schrijven, maar hij verplicht zichzelf iedere dag een nieuwe brief te schrijven, om geen enkele andere reden dan om een meisje te troosten, een meisje dat volmaakt vreemd voor hem is, een kind dat hij toevallig op een middag in een park tegen het lijf liep. Wat voor man doet zoiets? Hij hield het drie weken vol. Drie weken. Een van de briljantste schrijvers offerde zijn tijd op – tijd die steeds kostbaarder werd – om gefingeerde brieven te schrijven afkomstig van een zoekgeraakte pop.

Dora zegt dat hij iedere zin opschreef met een ongelooflijk oog voor detail, en dat het proza subtiel, grappig en aangrijpend was. Met andere woorden, het was Kafka’s eigen proza, en drie weken lang ging hij iedere dag naar het park en las steeds weer een andere brief voor aan het meisje. De pop wordt groter, gaat naar school, leert andere mensen kennen. Ze blijft het meisje overtuigen van haar liefde voor haar, maar ze verwijst ook naar bepaalde verwikkelingen in haar leven die het haar onmogelijk maken naar huis te komen.
…Langzaam maar zeker bereidt Kafka het meisje voor op het ogenblik dat de pop voorgoed uit haar leven zal verdwijnen. Het kost hem moeite een bevredigend einde te bedenken, en hij maakt zich zorgen of hij daar wel in zal slagen, of hij de betovering niet zal verbreken. Na een aantal mogelijkheden te hebben geprobeerd besluit hij ten slotte de pop te laten trouwen. Hij beschrijft de jongeman op wie ze verliefd wordt, het verlovingsfeest, de bruiloft ergens op het platteland, en zelfs het huis waar de pop en haar man nu wonen. En in de laatste regel neemt de pop afscheid van haar oude, trouwe, geliefde vriendin.

Inmiddels mist het meisje de pop allang niet meer. Kafka heeft haar er iets voor in de plaats gegeven, en als die drie weken ten einde lopen, hebben zijn brieven haar genezen van haar verdriet. Ze heeft nu het verhaal, en als iemand het grote geluk heeft om in een verhaal, in een denkbeeldige wereld te kunnen leven, verdwijnen de pijn en het verdriet van deze wereld voorgoed. Want zolang het verhaal doorgaat, bestaat de werkelijkheid niet.

(uit ‘Brooklyn Dwaasheid’ – Paul Auster)
En … de belangrijkste les voor een schrijver van fictie!